:عرش در زبان عربی هم به معنای تخت پادشاه است و هم سقف خانه
تداركتما الأحلاف قد ثل عرشها وذبیان إذ زلت بقدامها النعل
ویقال لسقف البیت عرش. قال الله تعالى: فهی خاویة على عروشها (حج/45)، والمعنى أن السقف یسقط ثم یتهافت علیه الجدران ساقطة.
و از باب عرش و جمع آن عروش است.
قاموس محیط که از معتبرترین کتاب زبان عربی در زمینه‌ی شناخت زبان است همین معنا را آورده است:
العرش: سریر الملك، و العز و قوام الأمر و منه: ثل عرشه و ركن الشیء.
اکنون این واژه را در قرآن مورد بررسی قرار می‌دهیم.
این واژه در قرآن همراه با مشتقات آن به 33 حالت آمده است که 29 بار به صورت اسم است؛ در اینجا به کیفیت آن از نظر قرآن می‌پردازیم.
معنی عرش از دید قرآن
قرآن الله را صاحب عرش بزرگی می‌داند:
قُلْ مَن رَّبُّ السَّمَاوَاتِ السَّبْعِ وَرَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ (مؤمنون/86) بگو پروردگار آسمانهاى هفتگانه و پروردگارعرش بزرگ كیست
فَإِن تَوَلَّوْاْ فَقُلْ حَسْبِیَ اللّهُ لا إِلَهَ إِلاَّ هُوَ عَلَیْهِ تَوَكَّلْتُ وَهُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ (توبه/129) پس اگر روى برتافتند بگو الله مرا بس است هیچ خدائی جز او نیست بر او توكل كردم و او پروردگار عرش بزرگ است.
برای اینکه بهتر دانسته شود که عرش به معنی تخت پادشاه است و همین منظور مد نظر قرآن است به این آیه از قرآن توجه نمائید که سخن از عرش ملکه‌ی سبا، بلقیس، به میان آمده است، لازم به یادآوری است تنها موردی که از عرش شخص دیگری در قرآن سخن به میان آمده همین سه آیه‌ی پائین است:
قَالَ یَا أَیُّهَا المَلَأُ أَیُّكُمْ یَأْتِینِی بِعَرْشِهَا قَبْلَ أَن یَأْتُونِی مُسْلِمِینَ (نمل/38) [سپس] گفت اى سران [كشور] كدام یك از شما تخت او را پیش از آنكه مطیعانه نزد من آیند براى من مىآورد.
قَالَ نَكِّرُوا لَهَا عَرْشَهَا نَنظُرْ أَتَهْتَدِی أَمْ تَكُونُ مِنَ الَّذِینَ لَا یَهْتَدُونَ (نمل/41) گفت تخت [ملكه] را برایش ناشناس گردانید تا ببینیم آیا پى مىبرد یا از كسانى است كه پى نمىبرند.
فَلَمَّا جَاءتْ قِیلَ أَهَكَذَا عَرْشُكِ قَالَتْ كَأَنَّهُ هُوَ وَأُوتِینَا الْعِلْمَ مِن قَبْلِهَا وَكُنَّا مُسْلِمِینَ (نمل/42) پس وقتى [ملكه] آمد [بدو] گفته شد آیا تخت تو همین گونه است گفت گویا این همان است و پیش از این ما آگاه شده و از در اطاعت درآمده بودیم.
در قرآن عرش الله به مکانی اطلاق می‌گردد که الله پس از اتمام خلقت آسمانها و زمین بر آن قرار گرفت:
اإِنَّ رَبَّكُمُ اللّهُ الَّذِی خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ فِی سِتَّةِ أَیَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ یُغْشِی اللَّیْلَ النَّهَارَ یَطْلُبُهُ حَثِیثًا وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ وَالنُّجُومَ مُسَخَّرَاتٍ بِأَمْرِهِ أَلاَ لَهُ الْخَلْقُ وَالأَمْرُ تَبَارَكَ اللّهُ رَبُّ الْعَالَمِینَ (اعراف/54) به درستی که پروردگار شما الله است كه آسمانها و زمین را در شش روز آفرید، سپس بر عرش قرار گرفت روز را به شب كه شتابان آن را می‌خواهد مىپوشاند و خورشید و ماه و ستارگان را كه به فرمان او رام شدهاند؛ آگاه باش كه پیدایش و امر ویژه‌ی اوست مبارک است الله پروردگاه جهانیان
و سایر آیات مرتبط(1)
شاید از ترجمه‌ی "استوی علی..." که به معنی "قرار گرفت بر ..." است ایراد گرفته شود، برای دانستن معنی درست این واژه به خود قرآن مراجعه می‌کنیم، در تمامی این آیات واژه‌ی "استوی" همراه با "علی" آمده است جز در طه/5 که "علی" پیش از "استوی" قرار گرفته است؛ بنابراین معنی "استوی علی" را در قرآن مورد بررسی قرار می‌دهیم:
همانگونه که زیر مشاهده می‌گردد "استوی علی" در اینجا به معنای قرار گرفتن آمده است:
وَقِیلَ یَا أَرْضُ ابْلَعِی مَاءكِ وَیَا سَمَاء أَقْلِعِی وَغِیضَ الْمَاء وَقُضِیَ الأَمْرُ وَاسْتَوَتْ عَلَى الْجُودِیِّ وَقِیلَ بُعْدًا لِّلْقَوْمِ الظَّالِمِینَ (هود/44) و گفته شد اى زمین آب خود را فرو بر و اى آسمان خوددارى كن و آب فرو كاست و فرمان گزارده شده و بر جودى قرار گرفت و گفته شد مرگ بر قوم ستمكار.
یعنی کشتی نوح پس از تلاطم آب باران بر جودی قرار گرفت و مستقر شد.
به یکی دیگر از آیات قرآن توجه نمائید که در آن از واژه‌ی "استوی علی" استفاده شده است که باز به معنی قرار گرفتن می‌باشد، در اینجا نیز محصول که به نظر جو یا گندم باشد را مثال می‌زند که پس از رسیدن و ثمر دادن بر ساقه‌‌ی خویش قرار می‌گیرد و باز از جمله‌ی " استوی علی" استفاده شده است:
....ذَلِكَ مَثَلُهُمْ فِی التَّوْرَاةِ وَمَثَلُهُمْ فِی الْإِنجِیلِ كَزَرْعٍ أَخْرَجَ شَطْأَهُ فَآزَرَهُ فَاسْتَغْلَظَ فَاسْتَوَى عَلَى سُوقِهِ یُعْجِبُ الزُّرَّاعَ لِیَغِیظَ بِهِمُ الْكُفَّارَ وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ مِنْهُم مَّغْفِرَةً وَأَجْرًا عَظِیمًا(فتح/29) ... این صفت ایشان است در تورات و مثل آنها در انجیل چون كشتهاى است كه جوانه خود برآورد و آن را مایه دهد تا ستبر شود و بر ساقه هاى خود قرار گیرد (بایستد) و دهقانان را به شگفت آورد تا از آنان كافران را به خشم دراندازد الله به كسانى از آنان كه ایمان آورده و كارهاى شایسته كردهاند آمرزش و پاداش بزرگى وعده دادهاست.
در آیات زیر قرآن مثال حیوانات و کشتی را می‌آورد که انسان بر آنها سوار می‌گردد و در آیه‌ی بعد بر حیواناتی تأکید دارد که انسان بر پشت آن قرار می‌گیرد و از "لتستووا علی" و " استویتم علیه" استفاده شده، آیه‌ی 13 سوره‌ی زخرف خود بهترین دلیل برای دانستن معنی " استوی علی" است، که درست مانند "استوی علی العرش" الله آمده است :
وَالَّذِی خَلَقَ الْأَزْوَاجَ كُلَّهَا وَجَعَلَ لَكُم مِّنَ الْفُلْكِ وَالْأَنْعَامِ مَا تَرْكَبُونَ (زخرف/12) لِتَسْتَوُوا عَلَى ظُهُورِهِ ثُمَّ تَذْكُرُوا نِعْمَةَ رَبِّكُمْ إِذَا اسْتَوَیْتُمْ عَلَیْهِ وَتَقُولُوا سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنَا هَذَا وَمَا كُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ(زخرف/13) و همان كسى كه جفتها را یكسره آفرید و براى شما از كشتیها و دامها سوار شوید قرار داد(زخرف/12) تا بر پشت آن قرار گیرید پس چون بر آن برنشستید نعمت پروردگار خود را یاد كنید و بگویید پاك است كسى كه این را براى ما رام كرد و ما را یاراى آنها نبود.
پس معنی "استوی علی..." "قرار گرفتن بر چیزی" است.
بنابراین و با توجه به معنی عرش که همان تخت پادشاهی است، آنجائیکه قرآن می‌گوید الله بر عرش قرار گرفت مانند قرار گرفتن انسان بر حیوانات است یا قرار گرفتن کشتی پس از فرو نشستن آب است، زیرا در هر سه مورد از جمله‌ی "استوی علی" استفاده شده؛ یعنی الله در آسمان و پس از پیدایش جهان بر تخت پادشاهی‌اش قرار گرفته است؛ برای اینکه از عرش به معنای غیر ازآنچه که در آن زمان رایج بود استناد شود باید قرینه‌ی آن از خود قرآن پیدا شود که چنین قرینه‌ای وجود ندارد.
پس شکی در این امر باقی نمی‌ماند که منظور قرآن از عرش همان تخت پادشاهی است، این تخت پادشاهی الله پیش از خلقت آسمان و زمین بر روی آب قرار داشت که صد البته سخنی است که مطمئنا بیان کننده‌ی آن آب را ماده‌ای خارج از زمین و آسمان پنداشته است:
وَهُوَ الَّذِی خَلَق السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ فِی سِتَّةِ أَیَّامٍ وَكَانَ عَرْشُهُ عَلَى الْمَاء لِیَبْلُوَكُمْ أَیُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا وَلَئِن قُلْتَ إِنَّكُم مَّبْعُوثُونَ مِن بَعْدِ الْمَوْتِ لَیَقُولَنَّ الَّذِینَ كَفَرُواْ إِنْ هَذَا إِلاَّ سِحْرٌ مُّبِینٌ (هود/7 ) او كسی است كه آسمانها و زمین را در شش روز آفرید و عرش او بر آب قرار داشت، تا شما را آزمایش كند تا كدامیك عملتان بهتر است و اگر بگوئی شما بعد از مرگ برانگیخته میشوید مسلما كافران میگویند این سحر آشكاری است!
در قاموس محیط که از جمله قدیمی‌ترین و معتبرترین کتاب لغت شناسی عربی است، بیان شده که عرش الله از یاقوت تشکیل شده که با نور او درخشان است:
عرش الله تعالى، و لا یحد، او یاقوت أحمر یتلألأ من نور الجبّار تعالى
از "عریش" به معنی سقف خانه نیز در قرآن یاد شده است که جمع آن عروش است:
أَوْ كَالَّذِی مَرَّ عَلَى قَرْیَةٍ وَهِیَ خَاوِیَةٌ عَلَى عُرُوشِهَا... (بقره/259) یا چون آن كس كه به شهرى كه بامهایش یكسر فرو ریخته بود، عبور كرد...
همانگونه که مشاهده شد عرش الله ابتدا در بر روی آب قرار داشت، پس از پیدایش آسمانها الله به همراه عرشش بر بالای طبقه‌ی هفتم آسمان قرار گرفت، روز قیامت آسمانها شکافته می‌شوند و فرشتگانی که حمالان عرش (همان تخت پادشاهی) الهی هستند این عرش را بالای خویش نگه می‌دارند:
وَانشَقَّتِ السَّمَاء فَهِیَ یَوْمَئِذٍ وَاهِیَةٌ (الحاقه/16) و آسمان از هم شکافته شود و در آن روز است كه آن از هم گسسته باشد.
وَالْمَلَكُ عَلَى أَرْجَائِهَا وَیَحْمِلُ عَرْشَ رَبِّكَ فَوْقَهُمْ یَوْمَئِذٍ ثَمَانِیَةٌ (الحاقه/17) و فرشتگان در اطرافش هستند (در اطراف آسمان) و عرش پروردگارت را آن روز هشت (فرشته) بر سر خود حمل می‌کنند.
بنابراین محمد خدایش، الله را مانند پادشاهان و صد البته بسیار بزرگتر و با عظمت‌تر تصور نموده که بر روی تختی بسیار زیبا و بزرگ قرار گرفته و از آنجا جهان را مدیریت می‌نماید.
===================================
===================================
پاورقی
(1)
إِنَّ رَبَّكُمُ اللّهُ الَّذِی خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ فِی سِتَّةِ أَیَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ یُدَبِّرُ الأَمْرَ مَا مِن شَفِیعٍ إِلاَّ مِن بَعْدِ إِذْنِهِ ذَلِكُمُ اللّهُ رَبُّكُمْ فَاعْبُدُوهُ أَفَلاَ تَذَكَّرُونَ (یونس/3) پروردگار شما آن کسی است كه آسمانها و زمین را در شش روز آفرید، سپس بر عرش قرار گرفت كار را تدبیر مىكند؛ هیچ شفاعتگرى نیست مگر با اجازه‌ی او، این است الله پروردگار شما، پس او را بپرستید؛ آیا به یادتان نمی‌آید؟
اللّهُ الَّذِی رَفَعَ السَّمَاوَاتِ بِغَیْرِ عَمَدٍ تَرَوْنَهَا ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ وَسَخَّرَ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ كُلٌّ یَجْرِی لأَجَلٍ مُّسَمًّى یُدَبِّرُ الأَمْرَ یُفَصِّلُ الآیَاتِ لَعَلَّكُم بِلِقَاء رَبِّكُمْ تُوقِنُونَ (رعد/2) الله كسى است كه آسمانها را بدون ستونهایى كه آنها را ببینید بالا برد آنگاه بر عرش قرار گرفت و خورشید و ماه را رام گردانید هر كدام براى مدتى معین به حرکت خود ادامه مىدهند در كار تدبیر مىكند و آیات را به روشنى بیان مىنماید امید كه شما به لقاى پروردگارتان یقین حاصل كنید.
الرَّحْمَنُ عَلَى الْعَرْشِ اسْتَوَى (طه/5) آن رحمانی (الله) که بر عرش قرار گرفت.
الَّذِی خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَمَا بَیْنَهُمَا فِی سِتَّةِ أَیَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ الرَّحْمَنُ فَاسْأَلْ بِهِ خَبِیرًا (فرقان/59) همان كسى كه آسمانها و زمین و آنچه را كه میان آن دو است در شش روز آفرید، آنگاه بر عرش قرار گرفت او رحمان است درباره او از خبرهاى بپرس.
اللَّهُ الَّذِی خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَمَا بَیْنَهُمَا فِی سِتَّةِ أَیَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ مَا لَكُم مِّن دُونِهِ مِن وَلِیٍّ وَلَا شَفِیعٍ أَفَلَا تَتَذَكَّرُونَ (سجده/4) الله كسى است كه آسمانها و زمین و آنچه را كه میان آن دو است را در شش روز آفرید آنگاه بر عرش قرار گرفت، براى شما غیر از او دوست و شفاعتگرى نیست، آیا باز هم پند نمىگیرید؟
هُوَ الَّذِی خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ فِی سِتَّةِ أَیَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ یَعْلَمُ مَا یَلِجُ فِی الْأَرْضِ وَمَا یَخْرُجُ مِنْهَا وَمَا یَنزِلُ مِنَ السَّمَاء وَمَا یَعْرُجُ فِیهَا وَهُوَ مَعَكُمْ أَیْنَ مَا كُنتُمْ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ (حدید/4) اوست آن كس كه آسمانها و زمین را در شش روز آفرید آنگاه بر عرش قرار گرفت آنچه در زمین درآید و آنچه از آن برآید و آنچه در آن بالارود مىداند و هر كجا باشید او با شماست و الله به هر چه مىكنید بیناست.
خود قضاوت کنید ...........!
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر